شال نخی‏ بخارادوزی‏ سایز ‏175‏cm‏ صورتی روشن‏ طرح ‏پیچک‏

هنرهای دستی نشات گرفته از ذوق و سلیقه مردمان هر دیار است و نشان از توجه آنان به دنیای هزاررنگ پیرامونشان دارد. گاهی سرخوردگی های روزگار و گاهی سرخوشی های حال وگذشته را با آفرینش آثاری بدیع به جاودان گذاشته ­اند. هنر سوزن­ دوزی یکی از این دست هنرهای زیبای بومی است. سوزن‌دوزی، نقش‌آفرینی و آراستن سطح پارچه با نخ­های رنگارنگ، با کمک سوزن است. سوزن دوزی از دیرباز تاکنون بصورت گسترده در بسیاری از مناطق ایران از جمله؛ یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان، گلستان، اصفهان، آذربایجان، گیلان و خراسان با نقش و نگارهای متنوع و نام­های بومی رواج داشته است.

در این میان سوزن‌دوزان خراسانی در سایه عشق و علاقه، طرح‌های افسون‌گر و خیال‌پرور خود را با وسایل محدودی که در اختیار داشته­ اند، با حوصله‌­ی کافی بر روی پارچه نقش زده و می­زنند و عاشقانه با نمایش هنر خود در قالب؛ پرده، دستمال جیبی، لحاف پیچ، روبالشی، روتختی، بقچه، ،جانماز، جلد قرآن، رویه چرخ خیاطی، آویز طاقچه و رویه پشتی، اسباب زندگی را به زیبایی می‌آرایند. ﺍﻳﻦ هنر که ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎکنون در روستاهای اطراف شهرستان­های مختلف خراسان از جمله؛ کاشمر، تربت حیدریه و خواف انجام می­ شده است، برگرفته ﺍﺯ ﺑﺎﻭﺭﻫــﺎ ﻭ ﺍﻋﺘﻘﺎﺩﺍﺕ بومی و مذهبی و ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ احوالات روحی ﺯﻧﺎن ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ بوده و ﺩﺍﺭﺍﻱ ﻓﺮﻡ ﻫﺎ ﻭ نقوشی ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﻓﺮدند. ﺍﮔﺮ ﭼﻪ این نقوش ﺩﺭ ﻧﮕﺎﻩ ﺍﻭﻝ ﺳﺎﺩﻩ ﻭ ابتدایی ﺑﻪ ﻧﻈﺮ می ﺭﺳﻨﺪ، ﺍﻣﺎ اغلب ﺍﺯ ﻟﺤﺎﻅ بصری ﻭ تجسمی دارای ساختاری ﻣﻨﺴــﺠﻢ ﺑﻮﺩﻩ ﻭ دربردارنده معانی ﻭ مفاهیم غنی ﺍﺯ ارزش های فرهنگی هستند.

ﻃﺒﻴﻌﺖ و انسان نقش بارزی ﺩﺭ ﺍﻳﺠﺎﺩ ﺳﺎﺧﺘﺎﺭ صوری ﻧﻘﻮﺵ ﺳﻮﺯن دوزی خراسان ﺩﺍﺭند. ﺍﻳﻦ ﻧﮕﺎﺭﻩﻫﺎ ﺭﺍ ﺑﺎ ﺗﮑﻴﻪ ﺑﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻃﺒﻴﻌﺖ در چهار ﮔﺮﻭﻩ؛ ﻧﻘﻮﺵ گیاهی ،حیوانی، انسانی و نوشتار(اشعار، اسامی و جملات حکیمانه) مجزا می­ شوند. بررسی ها ﻧﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺩﺍﺭﺩ ﮐﻪ ﺯﻧﺎﻥ ﺳﻮﺯﻥﺩﻭﺯ خراسان ﺩﺭ طراحی نقوش طبیعی، ﺿﻤﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺭﻭﺍﺑﻂ زیبایی شناختی ﻭ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮﺍﻣﻮﻥ، ﻧﻘﺶ کارکردی ﺁﻥﻫﺎ ﺭﺍ ﻧﻴﺰ ﺩﺭ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ شیوه ی طراحی، ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩﺍﻧﺪ. ﻧﻘﻮﺵ طراحی شده بر روی پارچه ها، هویتی آیینی و مذهبی ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﺍﻟﮕﻮﻫﺎﻱ زیبایی ﺍﺯ ﮔﺬﺷﺘﻪ های ﺩﻭﺭ ﺗﺎﮐﻨﻮﻥ ﻭ ﺍﺯ نسلی ﺑﻪ ﻧﺴﻞ ﺩﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻩ ﺍﻧﺪ .

زنان سوزن دوز خراسان،در جستجوی تزئینات ایده آل خویش،به خصوص جهیزه عروسی، ضمن استفاده از شکل های زیبا و ساده،طبیعت را با فضای ذهنی درهم آمیخته،ارتباط بصری مناسبی میان نقوش برقرار کرده اند و هنر خود را در قالب وسایل زندگی آراسته اند.هنری که تولیدش بیشتر در انحصار زنان و دختران خانه دار بوده و مواد اولیه مورد نیازش نخ ابریشم رنگین یا معمولی (دمسه) و پارچه دبیت و متقال است. طرح های سوزن دوزان خراسان عموما ذهنی و الهام گرفته از برداشت ها و بینش های شخصی هنرمندان از طبیعت و بیشتر شامل گل ها و بوته های تمثیلی و حیوانات است.

(برگرفته از مقاله خانم وجیهه دلاور نقابی با اندکی تصرف و تلخیص)