قفل سازی

در لغت نامه دهخدا قفل این گونه تعریف شده است؛ [ ق ُ ف ُل ل ] (ع اِ) آنچه بدان در را بندند. (اقرب الموارد)، (دهخدا، علی اکبر،1377، لغت نامه دهخدا). در فرهنگ مصور دکتر معین قفل را اسبابی برای بستن چیزی و جلوگیری از دسترسی آزادانه به آن می­ داند، در ادامه توضیح می­دهد: اسبابی که جز با کلید یا رمز معینی باز نشود(معین، محمد، 1362، فرهنگ فارسی معین). فرهنگ عمید نیز قفل را این گونه تعریف می­ کند: (اسم) [عربی، جمع: اَقفال و اَقفُل و قُفُول] وسیله‌ای فلزی که به در صندوق یا خانه می‌زنند و در را با آن می‌بندند؛ قفل ابجد را نیز نوعی قفل می­ داند که با حروف الفبا باز و بسته می‌شود (عمید، حسن، 1389، فرهنگ فارسی عمید). از سویی احتشامی قفل ابجد را قفلی برنجی می­ داند که بست و گشاد آن به ترتیب خاص حروف ابجد باشد (احتشامی هونه­گانی، خسرو، 1390، مجری معانی). ابوالقاسم صدر نیز در کتاب خود، قفل­ سازی را یکی از هنرهای قدیمی می ­داند که از سدۀ ششم میلادی ( قرن1 هجری) در ایران رواج داشته است(سید صدر، ابوالقاسم، دایره المعارف صنایع دستی و حرف مربوط به آن،1386). تمام تعاریف بالا بازگو کننده یک معنی است و آن هم وسیله ­ای است که با توجه به حس مالکیت شخص برای حفاظت و امنیت مورد استفاده قرار می­ گیرد. قفل هر چند که عموماً به عنوان وسیله کاربردی در جهت حفاظت و امنیت شناخته می ­شود، اما وجه هنری آن کم­تر مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. قفل ­ها را می­توان به دو دستۀ مهم قفل­های ثابت و قفل­ آویزها تقسیم کرد. پیشینه قفل­ های ثابت به چهار هزار سال قبل می­ رسد (تناولی، پرویز، 1386، قفل­های ایران). اما قفل­ آویزها قدمت کمتری نسبت به قفل­ های ثابت دارند. بنا به شواهد موجود ایرانیان بیشترین وقت خود را صرف ساختن قفل­ آویزها کرده­اند؛ و در این زمینه غنی­ ترین قفل­ ها را پدید آورده ­اند. قدیمی­ترین نمونه قفل­ آویزی که به دست آمده مربوط به زمان ساسانیان است (تناولی، پرویز، 1386، قفل ­های ایران). احتمالاً پیش از آن قفل ­آویزهایی ساخته شده است ولی نمونه ­ای از آن ها بر جای نمانده است. قدیمی­ ترین قفل­ های به دست آمده با دستگاه فنر خاردار می­ باشند؛ و قدمتشان به دوره پیش از اسلام می­ رسد. اما دستگاه­ های فنرخمیده و فنر مارپیچ متأخر از فنرخاردار می­ باشند و قدمتی 500 تا600 ساله دارند، که مربوط به دوره سلجوقی می­باشند؛ قفل­ های رمزی نیز قدمتشان به دوره سلجوقی می­ رسد. از مهمترین مناطقی که به قفل سازی مشغول هستند می­توان به اصفهان، چالشتر، بروجرد، اردبیل، راوند، شیراز و ... اشاره کرد.